Myślenie krytyczne

1. „Świat codziennie zalewa nas półprawdami, fake newsami i wiadomościami wyssanymi z palca. Politycy z wyrachowania zatajają przed nami ważne fakty. Media mówią nam to, co im się opłaca. Reklamodawcy śledzą nasze potrzeby i w sprytny sposób kierują naszymi wyborami. Wystarczy kilka sztuczek perswazyjnych i retorycznych … i już po nas.” Tak zaprasza do swojej książki Carl T. Bergstrom i Jevin D. West. [Myśl krytycznie i nie daj sobie wcisnąć kitu.]

Ktoś mógłby zapytać – Jak wobec tego żyć? A ktoś inny od razu mógłby odpowiedzieć – krytycznie podchodzić do tego, co słyszymy, o czym czytamy, co widzimy. Carl T. Bergstrom i Jevin D. West dopowiadają: „Teraz więc, gdy tytułowy kit zdominował przestrzeń publiczną, umiejętność krytycznego myślenia zyskuje absolutnie podstawowe znaczenie!”

W zasadzie tylko tyle i aż tyle. Ale jak się okazuje, to wcale nie jest takie proste. Czyha na nas wiele pułapek…

2. Krytycznie, czyli? Według Słownika języka polskiego PWN, wersja online, krytyczny to „oparty na rzeczowej analizie i ocenie”. Brzmi dobrze, tak konkretnie.

Ale czy zawsze potrafimy tak myśleć? Rzeczowo, logicznie wyciągać wnioski? Wydaje nam się, że tak; w każdym razie mamy taka nadzieję. No a tu bywa różnie.

Bo niestety są te pułapki. Niektórzy nazywają je blokadami.

3. Świetnie podsumował je Robert DiYanni [Pomyśl, zanim pomyślisz. Myślenie krytyczne i kreatywne], opierając się na pracy Jamesa L. Adamsa [Conceptual Blockbusting].

Blokady percepcyjne. Blokady kulturowe. Blokady intelektualne. Blokady emocjonalne. Blokady polaryzujące.

4. Blokady percepcyjne. Hamują zdolność do zrozumienia tego, na co patrzysz. Pewnych rzeczy nie zauważasz. Aby je pokonać, musisz przyglądać się tak długo, aż w tym na co patrzysz, dostrzeżesz sens. Tylko czy masz na to czas? Aby powiązać szczegóły, które widzisz i zastanowić się potem, dlaczego zostały powiązane? I tutaj, żeby zrozumieć, czasem potrzebna jest jeszcze wiedza. Na dany temat – im więcej wiesz, tym lepiej dostrzegasz. W każdym obszarze życia. Pogłębiona wiedza pomaga ci widzieć więcej i lepiej niż tym, którzy jej nie mają.

Jak ćwiczyć? Kiedyś usłyszałam, że warto oglądać sztukę współczesną. Lubicie? Ja i tak i nie. Często jej nie rozumiem, nie wstydzę się tego przyznać. Ale często mnie fascynuje i wciąga. Niektóre obrazy nieznośnie długo zostają mi w głowie.  Kiedyś Jarosław Suchan, dyrektor Muzeum Sztuki w Łodzi, odpowiadając na pytanie co powinna dawać sztuka współczesna powiedział: „Jeżeli ma do wykonania jakąś istotną pracę, to jest nią przede wszystkim wykształcanie w nas zdolności do samodzielnego myślenia i krytycznego widzenia rzeczywistości. We współczesne kulturze rola obrazu jest olbrzymia. Posługują się nim i rynek, i polityka. Jest potężną perswazyjną siłą, która kształtuje naszą wyobraźnię. Jego celem jest zmuszenie nas do takich, a nie innych zachowań – do kupna sugerowanego towaru, wyboru wskazanego stylu życia, głosowania na danego kandydata. Coraz większa część realnego świata jest nam dostępna za jego pośrednictwem. Zachowanie krytycznego stosunku do przedstawionych nam wyobrażeń o świecie jest więc absolutnie niezbędną zdolnością, jeśli chcemy utrzymać swoją podmiotowość i być niezależni w podejmowanych decyzjach.” [Świat sztuki. Polityka. W ramach cyklu: Niezbędnik Inteligenta.] Zachęca, prawda?

5. Blokady kulturowe. Wynikają z zakorzenionych w nas, gdzieś tam, nawyków myślenia. Wynikają z etycznych, rasowych, narodowych, intelektualnych tradycji, z płci, klasy społecznej. Każdy z nas ma inne doświadczenia i te doświadczenia, nasz „rodowód” społeczny, kulturowy, polityczny, ekonomiczny niestety „odbija się” czasem mocnym echem w procesie naszego „krytycznego” myślenia. I oceniania. Co myślisz słysząc Latynos, Niemiec, biedny, prawnik? Jak walczyć z takimi blokadami? Po pierwsze trzeba je rozpoznać – czy i jakie „filtry” w sobie mamy. Co wcale nie jest takie proste. I dopiero potem można próbować je eliminować…

6. Blokady intelektualne. Obejmują wiedzę i jej ograniczenia. Czasem nie rozwiążesz problemu sam, bo brakuje Ci – danych. Co oznacza, że korzystasz z tego co myślą i mówią inni. I przyjmujesz być może pewne rzeczy bezrefleksyjnie, bo wierzysz, że oni wiedzą… Gdy kupujesz samochód, pralkę. lodówkę.  Jak przełamywać te blokady? Poprzez pogłębianie wiedzy. Może warto coś poczytać zanim zdecydujemy się na zakup?

7. Blokady emocjonalne. W tym przypadku, to nasze osobiste uczucia zakłócają nam nasze myślenie. To twoje obawy, lęki, strach przed pomyłką. Zgodzisz się, że czasem nie podejmujesz decyzji tylko dlatego, że boisz się, co ktoś pomyśli, jeśli okazałoby się, że taka decyzja była błędna? A dla ciebie jest ważne, jak postrzegają cię inni? W sumie wycofujesz się. Takie emocjonalne blokady mogą hamować twoją zdolność do poszukiwania nowych pomysłów i eksperymentowania, zakłócają proces myślenia. Rozwiązanie? Pozwolić sobie samemu na luksus popełniania pomyłek.

8. I wreszcie blokady polaryzujące. Polaryzowanie do dostrzeganie przeciwieństw – „przeciwstawnych biegunów”. My i oni. Czarne i białe. Czyli albo albo, bez żadnych kompromisów. Co oznacza, że nie zauważasz, że na świecie są także szarości. A takie szarości są czasem kluczem do znalezienia prawdy i porozumienia.

9. Dla tych, którzy chcą popracować nad swoimi blokadami podsumowanie sposobów na ich pokonanie:

(1). Percepcyjne – ćwicz obserwowanie i dostrzeganie,

(2). Kulturowe – uświadom sobie perspektywę kulturową,

(3). Intelektualne – studiuj, analizuj, badaj;

(4). Emocjonalne – zwalczaj strach przed popełnieniem błędu;

(5). Polaryzujące – identyfikuj płaszczyzny porozumienia.

Wymaga ciągłej pracy, ale – moim zdaniem – warto. Zwłaszcza w dłuższej perspektywie czasowej. Ja w każdym razie próbuje.

9. I trochę zabawy na koniec. Jest coraz więcej inicjatyw, które mocno walczą z fake news i manipulacją w mediach. Takie „krytyczne” podejście do problemu. Tak przykładowo: [Portal https://fakehunter.pap.pl] [Portal https://demagog.org.pl/] [Portal https://www.linkedin.com/redir/general-malware-page?url=https%3A%2F%2Fodfejkuj%2einfo%2F%5D [Portal https://fakenews.pl/].

Poszperaj po nich.

Po pierwsze, spójrz na „źródłową” informację i zastanów się, jak tam z Twoimi blokadami? Działają? Jak oceniasz te kawałki informacji?

I po drugie, poczytaj co te portale demaskują. Może znajdziesz coś, o czym byłeś/byłaś przekonany/na, że jest prawdą. Co oznaczałoby, że być może nie myślałeś/łaś wtedy krytycznie…

Do następnego spotkania,

A.

I polecam do poczytania:

Carl T. Bergstrom, Jevin D. West, Myśl krytycznie

Robert DiYanni, Pomyśl, zanim pomyślisz. Myślenie krytyczne i kreatywne

Świat sztuki. Polityka. W ramach cyklu: Niezbędnik Inteligenta.

I może spacer na jakąś wystawę?